สิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ต้องการพลังงานเพื่อการดำรงชีวิต ซึ่งในแต่ละแหล่งที่อยู่ กลุ่มสิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่ร่วมกันจะมีความสัมพันธ์กันในด้านการกินกันเป็นอาหาร จึงทำให้มีการถ่ายทอดพลังงานต่อกันไปเรื่อย ๆ
การกินต่อกันเป็นทอด ๆ เรียกว่า โซ่อาหาร
-
โซ่อาหาร
ในแต่ละแหล่งที่อยู่ มีสิ่งมีชีวิตอาศัยอยู่รวมกันจะมีการกินต่อกันเป็นทอด ๆ จากผู้ผลิตสู่ผู้บริโภค เรียกว่า โซ่อาหาร (food chain)
โซ่อาหารเริ่มต้นจากพืช เพราะพืชสามารถสร้างอาหารเองได้ด้วยกระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสง พืชจึงเป็นผู้ผลิต ส่วนสัตว์ต่าง ๆ ไม่สามารถสร้างอาหารเองได้ ต้องกินพืชหรือสัตว์อื่นเป็นอาหารเพื่อให้มีพลังงานในการดำรงชีวิต จึงจัดให้สัตว์เป็นผู้บริโภค
บทบาทหน้าที่ของสิ่งมีชีวิตในโซ่อาหาร เป็นดังนี้
ผู้ผลิต คือ สิ่งมีชีวิตที่สามารถสร้างอาหารเองได้ด้วยกระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสง ได้แก่ สาหร่ายและพืชต่าง ๆ แล้วสะสมน้ำตาลไว้ในรูปแป้งตามส่วนต่าง ๆ
ผู้บริโภค คือ สิ่งมีชีวิตที่ไม่สามารถสร้างอาหารเองได้ ต้องกินสิ่งมีชีวิตอื่นเป็นอาหาร แบ่งได้เป็น 3 ประเภท ได้แก่
– ผู้บริโภคพืช สัตว์กินพืช เช่น ช้าง ม้า วัว ควาย หนอนผีเสื้อ กระต่าย
– ผู้บริโภคสัตว์ สัตว์กินสัตว์ เช่น กบ งู สิงโต เสือ จระเข้ เหยี่ยว
– ผู้บริโภคพืชและสัตว์ เช่น สุนัข แมว เต่า ลิง หนู ไก่ คน
นอกจากนี้ ในโซ่อาหารยังมีสิ่งมีชีวิตที่ทำหน้าที่กินซากพืชซากสัตว์ที่เน่าเปื่อยผุผังเป็นอาหาร เรียกว่า ผู้บริโภคซากพืชซากสัตว์ เช่น ไส้เดือนดิน กิ้งกือ แร้ง ปลวก
การเขียนแผนภาพโซ่อาหาร
จะเขียนโดยเริ่มจากผู้ผลิตอยู่ข้างหน้าและผู้บริโภคอยู่ข้างหลังต่อกันไป โดยเริ่มจากผู้บริโภคลำดับที่ 1 และต่อไปเรื่อย ๆ จนถึงผู้บริโภคลำดับสุดท้ายในโซ่อาหารนั้น ใช้ลูกศร แทนการถ่ายทอดพลังงานจากสิ่งมีชีวิตหนึ่งไปยังสิ่งมีชีวิตหนึ่ง โดยใช้หันหัวลูกศรไปยังผู้บริโภคเสมอ
การเขียนโซ่อาหาร ต้องเริ่มที่ผู้ผลิตเสมอ
สายใยอาหาร
การกินกันเป็นทอด ๆ ในโซ่อาหาร อาจมีความซับซ้อนมากขึ้น เช่น ผู้ผลิตชนิดหนึ่งอาจเป็นอาหารของผู้บริโภคหลายชนิด และผู้บริโภคบางชนิดอาจกินอาหารได้หลายชนิดเช่นเดียวกัน จึงทำให้เกิดโซ่อาหารหลายสายคาบเกี่ยวกัน เรียกว่า สายใยอาหาร (food web) เมื่อนำโซ่อาหารหลายสามาเชื่อมโยงกันจะเกิดเป็นสายในอาหาร
การถ่ายทอดพลังงานหรือการกินต่อกันเป็นทอด ๆ อาจมีผลกระทบ เช่น หากสิ่งมีชีวิตบางชนิดลดจำนวนลง ย่อมส่งผลต่อโซ่อาหารและสายใยอาหาร